muzyka

Muzyka jako środek ujawniania przeżyć psychicznych

Podstawą zrozumienia filmu jest właściwa interpretacja sensu fabuły - powiązanej wkomponowanymi w nią elementami - akcją, grą aktorską etc. Kluczowym tego elementem jest zrozumienie przeżyć psychicznych bohaterów, które wyrażone jest w głównej mierze grą aktorską. Niemniej jednak muzyka, również pełni tu bardzo ważną rolę - należy zauważyć iż muzyka i przeżycia psychiczne odgrywane przez aktora, mają pewien wspólny mianownik. Mianowicie - muzyka podobnie jak zjawiska psychiczne (przede wszystkim emocje) mają swoje formy przebiegu - stopniowe narastanie lub nagłe opadanie, powolne wygasanie lub załamywanie się itp. Mają swoje natężenie, wewnętrzną dynamikę, kulminują się a przede wszystkim mają swój charakter. Muzyka może przenosić ich postać na swoją strukturę - tym samym będąc ich odzwierciedleniem, oddając ich ogólny typ - np. radość, smutek, melancholię, namiętność etc. (s.201) Może pogłębiać percepcję, wyraz emocjonalny danej sceny - pomagając widzowi w uzyskaniu właściwej reakcji emocjonalnej, niezbędnej do zrozumienia filmu. (s.202) Jak zaznacza Zofia Lissa - "muzyka może w filmie być znakiem wszystkich zjawisk psychicznych człowieka." Może więc informować widza o stanach psychicznych nawet gry nie robi tego ekran - zastępując sferę wizualną lub uzupełniając ją komentarzem. Może wskazywać spostrzeżenia bohaterów, ich wspomnienia, wyobrażenia fantazyjne a przede wszystkim - emocję i nastroje - bowiem nie wszystkie te środki mogą być ukazane przez sferę wizualną. Jest więc również pewnego rodzaju skrótem, oszczędza wypowiedzi za pośrednictwem ekranu - jednocześnie - kondensując czas przebiegu akcji, urealniając fabułę (aktor nie musi już ze sztuczną dosadnością pokazywać smutku, lub radości). Kolejno sklasyfikowanymi przeżyciami wyrażonymi muzyką są :

- Muzyka jako znak spostrzeżeń

Wydaje się być najbardziej lakoniczną z funkcji wyrażania przeżyć psychicznych, jednak bez względu na to istotnie ważną. Znak spostrzeżeń odgrywać może ważną rolę dramaturgiczną w przebiegu sceny : np. bohater zauważa celującego do niego z broni wroga, mężczyzna zauważa kobietę w której jest zakochany, dziecko znajduje szukany przez nie przedmiot. W tego typu sytuacjach znak spostrzeżenia staje się punktem wyjścia do dalszych zachowań bohaterów, do rozwinięcia toku akcji. (s.204) Do uzyskania powyższego efektu wystarczyć może zatrzymanie muzyki na jej ostrym brzmieniu w odpowiednim momencie - skupiając tym samym uwagę. Zastosowanie powyższej zasady możnaby oczywiście (co często jest czynione) zastąpić efektami szmerowymi - pojedyńczym dźwiękiem. Jednak wyrażanie spostrzeżeń za pomocą muzyki niesie wyższą jakość artystyczną, bowiem wprowadza wiloznaczność, oczekiwanie na dalszy tok akcji, napięcie.

- Muzyka jako środek ujawniania wspomnień

Muzyka, często wykorzystywana jest przy okazji scen w których bohaterowie wspominają. Sama sfera wizualna, nie mogłaby w tych sutacjach w tak subtelny jak muzyka sposób wyrazić uczuć związanych ze wspominaniem bohaterów. Przykładem może być często poruszany w niniejszej pracy film "Pokolenie" - w scenie gestapo uprowadza ukochaną chłopca wybrzmiewa melodia która towarzyszyła chwilom ich zbliżenia. Innym przykładem może być scena filmu "Pod dachami Paryża" gdzie siedząca w kawiarni dziewczyna uśmiecha się, słysząc piosenkę którą, kiedyś śpiewał jej chłopak. Podobnie choć w nieco innej scenie dzieje się w filmie "Los czlowieka" gdzie bohater wchodząc do jakiegoś domu słyszy piosenke przywołującą mu wspomnienie z obozu koncentracyjnego. (s.207-208)

- Muzyka jako odbicie wyobrażeń wytwórczych

Niniejsza funkcja, ukazuje muzykę która w pewien sposób pośredniczy w rozwoju fabuły - mianowicie staje się inicjatywą wyobrażeń bohatera. Dzieje się tak w wielu scenach polskiego filmu "Młodość Chopina". Za przykład można podać tu scene gdzie Chopin słysząc kolęde śpiewaną na ulicy przy ognisku wplata ją w kolejnej scenie w swoją improwizację. Lub innej gdzie trzy strzały dobiegające z ulicy zmieniają się w serię trzech uderzeń basu, co z kolei jest zalożkiem stworzenia utworu. (s.209) Funkcja ta ma za zadanie ukazać w jaki sposób rodzi się w kompozytorze pomysł, przybliżyć widza do ukazania procesu twórczego bohatera. (s.210) Innym przykładem może być scena "Dwie matki Tani", w której dziewczynka siedząc w pustej klasie marzy o byciu nauczycielką, wypowiada jako ona słowa, a wyobraźnia odpowiada jej (w słyszalny dla widza sposób) głosami wyobrażonych przez nią uczniów.(s.213) Jeszcze innym, ciekawym przykładem jest scena filmu "Spotkanie" w którym, rozmowie dwojga zakochanych towarzyszy mowa innej osoby, która z czasem milknie mimo iż ekran ukazje tą osobę nadal mówiąca.

- Muzyka jako środek ujawniania treści marzeń sennych

Aby zobrazować powyższą funkcję posłużę się przykładem filmu "Piękności nocy". Bohater wchodzi w sen zawsze za pośrednictwem jakiegoś dźwięku, jednocześnie dźwięk ten jest końcem sceny realnej. Akcja rozgrywa się na pograniczu świata jawy i snu - w których walczą ze sobą muzyka i nieznośny dla bohatera hałas - obie przenikają do świata jego snu, w którym chroni się przed trudną rzeczywistością. Muzyka jest więc kluczem który otwiera i zamyka bohaterowi wejście do świata snu, jak również jest jej częścią. W świecie realnym muzyka ulega hałasą, natomiast w kiedy bohater zasypia w świecie snów muzyka zawsze wygrywa. (s.214-215) Muzyka w tej funkcji występuje jako charakteryzacja wizualnych treści, nadaje im odmienności, otoczki odrealnie wskazując na należność innego percypowania tych scen od scen realnych.

- Muzyka jako treść halucynacji

Podobnie jak poprzednia, funkcja ta ma służyć ukazaniu odrealnienia, jednak dodatkowo utażsamiając widza z bohaterem, ukazując jego wyobrażenia. Ma za zadanie pogłębiać percepcję widza, pomóc we wczuciu się w aurę halucynacji. Za przykład można tu podać film S.O.S Iceberg - gdzie płynący przez wodę badacz, z wyczerpania zaczyna słyszeć głosy ludzkie, ich narastanie, które słyszy również widz, mimo iż ekran ukazuje bezkresne morze. (s.218) Podobną funkcję (mimo iż nie do końca dotyczy halucynacji) pełni muzyka we współczesnym filmie "Efekt motyla" - gdzie podróżą w czasie bohatera, zawsze towarzyszą syntetyczne, elektroniczne efekty dźwiękowe a po nich cicha muzyka.

- Muzyka jako środek ujawniania emocji

Niniejszą funkcję można uznać za kluczową dla filmu, gdyż przeciwnie do poprzednich występuje w niemal każdym filmie fabularnym, w zasadzie od początku historii kina dźwiękowego. Jednak zastosowanie jej, może odbywać się na różne sposoby - może komentować emocje bohaterów filmowych w sposób niesłyszalny dla bohaterów filmu, adresując komentarz do widza; - może być muzyką w kadrze wywołującą emocje przedstawionych postaci, a więc być aktywną częścią akcji, słyszaną dla widza i bohatera; - może ukazywać emocję całego zespołu ludzi, być komentarzem sytuacji podsumowując grupę ludzi; - może również być wyrazem nastroju scen, większych fragmentów filmu nawet bez udziału bohaterów na ekranie (jednak ta, niejest już ujawnianiem przeżyć psychicznych).(s.220)

Sposoby przedstawiania powyższych emocji mogą mieć nieokreślony zakres. Muzyka może ujawniać nagłe, chwilowe reakcje emocjonalne, jak również czynić to w dłuższej skali czas - wyrażając narastanie emocji, potęgowanie się ich.

W filmie "Celuloza" - w scenie rozmowy bohatera z nieznajomą kobietą słyszymy nagle wybuchającą, pełną napięcia muzykę symbolizującą strach bohatera przed zbliżającym się policjantem, muzyka zanika wraz z jego odejściem. (s.221) W radzieckim filmie "Pamięć serca" muzyka idealnie odzwirciedla strach bohatera lecącego postrzelonym samolotem. Tego typu przykładów, możnaby doszukać się w niemal każdym - zarówno starszym, jak i współczesnym kinie. Przykładem może być też amerykański film "Million Dollar Hotel" - gdzie muzyka już podczas początkowych napisów zapowiada emocje pierwszej sceny, w której główny bohater popełnia samobójstwo. Nie sposób więc wymieniać tu niezliczoną ilość przykładów, warto natomiast dodać - posługąjąc się cytatem Zofii

Lissy - "Wszelkie uczucia mają swoją "podstawę psychologiczną", zespół wyobrażeń, na których się kostytuują. Widz filmowy, słysząc muzyką w filmie i interpretując ją jako wyraz, znak, przejaw uczuć postaci filmowych, zakłada, iż powstają one na gruncie spostrzeżeń, wyobrażeń, wspomnień, które dana postać przeżywa."

- Muzyka jako znak aktów woli

Niniejsza funkcja, jest stosunkowo rzadko spotykana w kinie - przejawia się w postaci ilustracji dotyczącej narastanie decyzji lub chwiejność. Tak jak np. w filmie "Czarny anioł", muzyka ilustruje scenę człowieka zastanawiającego się nad własnym postępowaniem. W momencie podjęcia decyzji, muzyka podkreśla to dynamicznym akcentem. (s.224) Dokładnym przykładem może też być końcowa scena filmu Anna Karenina - w której, kobiecie przymierzającej się do samobójstwa towarzyszy muzyczna stylizacja odgłosów pociągu, jednocześnie narastając symbolizuje podjęcie decyzji o samobójstwie przez bohaterke. Mimo iż obraz ukazuje nam tylko twarz i nieruszającą się postać, muzyka doskonale uzupełnia treść, sygnalizując nam wydarzenia.